Trong bối cảnh hiện nay, thế giới đang trải qua một quá trình chuyển đổi kép, kết hợp giữa chuyển đổi số và phát triển bền vững. Quá trình này không chỉ xoay quanh việc áp dụng công nghệ số như Internet vạn vật (IoT), trí tuệ nhân tạo (AI), và chuỗi khối (Blockchain) mà còn tập trung vào việc tích hợp các công nghệ này với sinh thái học để thúc đẩy kinh tế tuần hoàn.
Giáo sư Yves Wautelet, chuyên gia từ Đại học KU Leuven (Bỉ), cho rằng mục tiêu chính của chuyển đổi kép là tận dụng tối đa sự kết hợp giữa công nghệ và sinh thái để tạo ra giá trị lớn hơn, không chỉ về mặt kinh tế mà còn về xã hội và môi trường. Một ví dụ điển hình về mô hình này là Circulise, một sự kết hợp giữa mô hình quản lý, kinh tế, và công nghệ để mang lại giá trị bền vững và tuần hoàn.
Dự án Fanyatu tại lưu vực sông Congo là một minh chứng cụ thể cho mô hình này. Dự án này tập trung vào việc tái trồng rừng và cải thiện sinh kế cho người dân địa phương. Bằng cách tích hợp công nghệ IoT và bản sao số (digital twins), dự án có thể giám sát và tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên, đồng thời xây dựng lòng tin với các bên liên quan. Kết quả là khoảng 6 triệu cây được trồng, và cộng đồng địa phương tham gia vào dự án với vai trò là “người sản xuất kiêm tiêu dùng tài nguyên” (resource prosumers).
Mô hình kinh tế tuần hoàn tập trung vào việc giảm thiểu chất thải và tận dụng tối đa giá trị từ sản phẩm và nguyên liệu. Các chuyên gia tin rằng trong một nền kinh tế tuần hoàn, con người có thể tận dụng được nhiều giá trị hơn từ những gì đã có và duy trì giá trị đó trong nền kinh tế lâu nhất có thể. Điều này có thể đạt được thông qua thiết kế thông minh, giải pháp số, và sự chuyển dịch từ sở hữu sản phẩm sang sử dụng dịch vụ.
Trên thế giới, đã có nhiều dự án cho thấy công nghệ mới đang đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy tiến trình và hiệu quả của kinh tế tuần hoàn. Công ty EY đang hợp tác với nhiều công ty để triển khai công cụ AI phân tích chuỗi cung ứng, giúp giải quyết các điểm nghẽn trong quản lý vận chuyển, giảm lượng phát thải carbon, và dự báo nhu cầu nhằm hạn chế sản xuất dư thừa và tồn kho.
Một ví dụ khác là Plastic Bank (Canada), ứng dụng nền tảng tích hợp AI và Blockchain để biến rác nhựa thành ‘tiền tệ’, cho phép người dân đổi rác lấy nhu yếu phẩm, học phí, bảo hiểm y tế, và các dịch vụ thiết yếu khác. Hiện tại, khoảng 27% các quốc gia đã đưa hành động kinh tế tuần hoàn vào Đóng góp do Quốc gia Tự quyết định (NDC). Kinh tế tuần hoàn cũng sẽ là chủ đề chính tại Hội nghị Biến đổi khí hậu lần thứ 30 của Liên Hợp Quốc (COP30).
Giáo sư Yves Wautelet nhấn mạnh rằng sự tương tác giữa công nghệ và nhu cầu của xã hội cần được thể hiện một cách rõ ràng trong thiết kế và vận hành hệ thống quản trị. Không chỉ đơn thuần áp dụng công nghệ, cần xác định rõ công nghệ đó phục vụ lợi ích gì cho cộng đồng, phát triển bền vững, và điều chỉnh công nghệ để phù hợp với mục tiêu xã hội.
Việc khai thác và chế biến nguyên liệu, gồm nhiên liệu hóa thạch, khoáng sản, và sinh khối, chiếm ít nhất 55% lượng khí nhà kính toàn cầu, đồng thời góp phần vào tình trạng suy giảm đa dạng sinh học và cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên. Do đó, việc chuyển đổi sang một nền kinh tế tuần hoàn là rất quan trọng để giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường và thúc đẩy phát triển bền vững.
