Ngành logistics tại Việt Nam đang trải qua một quá trình phát triển nhanh chóng với tốc độ tăng trưởng bình quân lên đến 14-16% mỗi năm. Quy mô của ngành hiện đạt khoảng 40-42 tỷ USD/năm, khiến nó trở thành một trong những ngành dịch vụ tăng trưởng nhanh và ổn định nhất. Việt Nam hiện đứng thứ 43/155 nước về hiệu quả logistics và thuộc nhóm 5 nước dẫn đầu ASEAN về lĩnh vực này. Với gần 30.000 doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực logistics, trong đó gần 4.000 là doanh nghiệp chuyên nghiệp có khả năng cung ứng dịch vụ quốc tế, Việt Nam đang có vị thế tốt trong khu vực.
Tuy nhiên, phía sau tốc độ tăng trưởng ấn tượng này là thực trạng đáng lo ngại: thiếu hụt trầm trọng nguồn nhân lực. Theo báo cáo của Hiệp hội Doanh nghiệp dịch vụ Logistics Việt Nam (VLA), để duy trì vị thế này, lực lượng lao động ngành logistics cần phải được nâng cao cả về số lượng lẫn chất lượng. Đặc biệt, tại TP. Hồ Chí Minh, trung tâm logistics lớn nhất cả nước, mỗi năm cần tới 8.400-10.000 nhân sự mới. Tuy nhiên, các trường đại học, cao đẳng hiện chỉ có thể đào tạo ra khoảng 2.500 người/năm, chưa đáp ứng nổi 30% nhu cầu.
Tình hình cũng không khác tại Hải Phòng, địa phương có hệ thống cảng biển và logistics phát triển mạnh. Dự kiến đến năm 2030, nhu cầu lao động ở đây sẽ lên đến 460.000 người, nhưng nguồn cung hiện nay mới chỉ đáp ứng khoảng 40-45% con số này. Về chất lượng nguồn nhân lực, theo khảo sát của Công ty Nghiên cứu và Tư vấn Công nghiệp Việt Nam, 60-80% doanh nghiệp logistics cho rằng nhân sự hiện nay chỉ ở mức ‘trung bình thấp’. Đa số lao động ngành chưa có kiến thức toàn diện về logistics hiện đại, kỹ năng ngoại ngữ yếu, thiếu khả năng ứng dụng công nghệ, tư duy quản trị chuỗi cung ứng còn hạn chế.
Báo cáo Logistics Việt Nam 2024 cho thấy, có đến 85,7% doanh nghiệp logistics phải tự đào tạo nội bộ vì không thể tuyển được nhân sự có sẵn kỹ năng phù hợp. Tỷ lệ lao động được đào tạo bài bản chỉ chiếm khoảng 5-7% tổng số nhân sự ngành. Điều này cho thấy khoảng trống đào tạo đang rất lớn. Không chỉ thiếu nhân lực làm việc, ngành logistics còn thiếu cả đội ngũ giảng viên và chuyên gia có năng lực đào tạo chuẩn hóa. Do đó, quy mô và chất lượng đào tạo chính quy, bao gồm cả dài hạn và ngắn hạn, hiện chưa theo kịp nhu cầu thị trường. Hơn 85% doanh nghiệp buộc phải tổ chức bồi dưỡng nghiệp vụ theo phương thức ‘vừa học vừa làm’.
Sự thiếu hụt nhân lực đang là điểm nghẽn lớn nhất kìm hãm sự phát triển bền vững của ngành logistics. Vì vậy, giải bài toán nhân lực logistics không chỉ là trách nhiệm của các trường đào tạo, mà còn là chiến lược dài hạn mà Nhà nước, doanh nghiệp và toàn ngành cần chung tay thực hiện. Đầu tư vào con người chính là đầu tư cho tương lai của ngành và cho cả vị thế logistics Việt Nam trên bản đồ toàn cầu.
Việc nâng cao năng lực lao động không thể chỉ trông chờ vào các cơ sở giáo dục truyền thống. Cần một chiến lược tổng thể trong việc gắn kết giữa doanh nghiệp và các cơ sở giáo dục nghề nghiệp. Các doanh nghiệp lớn nên đầu tư các trung tâm đào tạo nội bộ, phối hợp cùng trường học trong việc xây dựng chương trình đào tạo thực chiến, để sinh viên ra trường không còn ‘bỡ ngỡ’ khi bước vào môi trường làm việc thực tế. Bằng cách này, Việt Nam mới có thể tận dụng tối đa tiềm năng của ngành logistics, nâng cao vị thế quốc gia trong bản đồ logistics toàn cầu và đảm bảo sự phát triển bền vững cho ngành quan trọng này.
