Kinh tế tư nhân Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức và hạn chế trong suốt hơn một thập kỷ qua. Từ năm 2011 đến nay, nền kinh tế này đã gặp phải những khó khăn trong việc phát triển và bứt phá. Theo các chuyên gia nghiên cứu từ Đại học Kinh tế quốc dân, những hạn chế này bắt nguồn từ nhận thức chưa đầy đủ và chưa thống nhất về kinh tế tư nhân. Hệ thống chính sách hiện nay còn nhiều khía cạnh thiếu tính bao trùm và không công bằng giữa kinh tế tư nhân với các khu vực kinh tế khác.

Các chuyên gia đã chỉ rõ rằng lực lượng kinh tế tư nhân Việt Nam chưa có mô hình thích hợp để gắn kết các bộ phận cấu thành. Sự thiếu gắn kết này dẫn đến việc các doanh nghiệp tư nhân không thể tận dụng được các nguồn lực và cơ hội để phát triển. Ngoài ra, doanh nhân Việt Nam hiện đang thiếu những đặc tính cần thiết trong bối cảnh nền kinh tế hiện đại và tính chất cạnh tranh ngày càng khốc liệt. Điều này đòi hỏi sự thay đổi và cải thiện trong cách tiếp cận và phát triển kinh tế tư nhân.

Để khắc phục những hạn chế này, nhóm chuyên gia nghiên cứu đã đưa ra một số khuyến nghị quan trọng. Thứ nhất, cần hoàn thiện tư duy và cách thức nhìn nhận khu vực kinh tế tư nhân, trong đó nhấn mạnh vai trò của người Việt là chủ yếu nhưng cũng lưu ý đến bộ phận kinh tế tư nhân Việt Nam ở nước ngoài. Điều này đòi hỏi sự thay đổi trong cách tiếp cận và nhận thức về kinh tế tư nhân, nhằm tạo ra một môi trường phát triển công bằng và thuận lợi cho tất cả các thành phần kinh tế.

Thứ hai, cần đứng trên quan điểm phát triển bao trùm để tháo gỡ nút thắt về thể chế, chính sách trong phát triển kinh tế tư nhân. Điều này bao gồm việc hoàn thiện chính sách tạo bình đẳng cho các doanh nghiệp tư nhân so với các doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp FDI. Việc tạo ra một môi trường kinh doanh công bằng và thuận lợi sẽ giúp các doanh nghiệp tư nhân có thể phát triển và cạnh tranh lành mạnh với các doanh nghiệp khác.

Thứ ba, cần hoàn thiện các mô hình gắn kết lực lượng kinh tế tư nhân của người Việt Nam. Điều này có thể được thực hiện thông qua việc liên kết các loại hình doanh nghiệp tư nhân trong nước và tổ chức liên kết doanh nghiệp của người Việt Nam ở nước ngoài và doanh nghiệp tư nhân trong nước. Việc gắn kết các lực lượng kinh tế tư nhân sẽ giúp tạo ra một khối lượng kinh tế lớn mạnh và có khả năng cạnh tranh cao hơn.

Thứ tư, cần phát triển đội ngũ doanh nhân Việt đáp ứng được yêu cầu mới của nền kinh tế. Điều này bao gồm việc triển khai các chương trình đào tạo doanh nhân, hỗ trợ tài chính và chính sách khuyến khích doanh nhân tham gia đào tạo. Việc phát triển đội ngũ doanh nhân sẽ giúp tạo ra một lực lượng lãnh đạo có khả năng điều hành và phát triển doanh nghiệp một cách hiệu quả.

Cuối cùng, cần phát triển tinh thần doanh nhân và văn hóa kinh doanh lành mạnh trên cơ sở triển khai đồng bộ việc xây dựng và phổ biến bộ Quy tắc đạo đức kinh doanh cho doanh nhân Việt Nam. Điều này sẽ giúp tạo ra một môi trường kinh doanh lành mạnh và có đạo đức, nơi mà các doanh nhân có thể phát triển và cạnh tranh một cách lành mạnh và có trách nhiệm.

Tuyên Quang đã triển khai hiệu quả Dự án 8 ‘Thực hiện bình đẳng giới và giải quyết những vấn đề cấp thiết đối với phụ nữ và trẻ em’ thông qua việc hỗ trợ các tổ nhóm sinh kế, hợp tác xã do phụ nữ làm chủ ứng dụng công nghệ 4.0 trong sản xuất và kết nối thị trường. Việc này đã giúp nhiều hội viên phụ nữ nâng cao thu nhập, tạo việc làm và vươn lên làm giàu bền vững.

Các cấp Hội Phụ nữ tại Tuyên Quang đã tích cực hỗ trợ 52 tổ nhóm sinh kế, hợp tác xã ứng dụng công nghệ 4.0. Đồng thời, tổ chức 55 hội nghị tập huấn cho 1.700 người tham gia về hỗ trợ ứng dụng khoa học công nghệ 4.0 nâng cao quyền năng kinh tế cho tổ, nhóm sinh kế. Các mô hình sinh kế ứng dụng công nghệ 4.0 đã giúp các sản phẩm của hội viên phụ nữ tiếp cận được với thị trường rộng lớn hơn thông qua sàn thương mại điện tử, từ đó tăng doanh thu và cải thiện đời sống.

Một ví dụ điển hình là Hợp tác xã (HTX) Nông sản Dầu Lạc Đồng Yên đã ứng dụng công nghệ 4.0 trong sản xuất và kết nối thị trường. Nhờ đó, sản phẩm dầu lạc của họ được bán đi các tỉnh, thành cả nước thông qua chiếc điện thoại thông minh. Chị Mạc Thị Miến, HTX Nông sản Dầu Lạc Đồng Yên, xã Đồng Yên cho biết, trước đây họ chỉ chờ thương lái đến mua trực tiếp, nhưng nay đã có thể bán hàng online và tiếp cận chuyển đổi số để quảng bá, phát triển sản phẩm.

Tương tự, chị Phạm Thị Hồng, Giám đốc HTX Nông nghiệp hữu cơ Hồng Phát, xã Kim Bình, đã mạnh dạn phát triển các sản phẩm nông nghiệp hữu cơ nhờ sự hỗ trợ từ các cấp Hội Phụ nữ. Sản phẩm trà túi lọc đậu đen xanh lòng của HTX đạt OCOP 4 sao năm 2021 và năm 2022 được UBND tỉnh Tuyên Quang công nhận là sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu của tỉnh. Hiện, HTX tạo việc làm cho 6 lao động tại xưởng, mức lương từ 6-8 triệu đồng/người/tháng và doanh thu trên 4 tỷ đồng/năm.

Vụ lật tàu du lịch Vịnh Xanh58 trên vùng biển Quảng Ninh đã gây ra hậu quả đặc biệt nghiêm trọng, đặt ra vấn đề cấp thiết về việc cần ứng phó hiệu quả hơn với thiên tai và các sự cố do thiên tai gây ra. Sự cố này xảy ra vào ngày 19/7, khi tàu Vịnh Xanh58 chở 46 hành khách và 3 thuyền viên rời bến cảng Bãi Cháy, tỉnh Quảng Ninh lúc 12h55. Chỉ 35 phút sau, khi tàu gần đến hang Đầu Gỗ, cơn dông gió lớn đã quét qua khiến tàu bị lật, tất cả người trên tàu rơi xuống biển. Đến 14h05 cùng ngày, tàu mất kết nối GPS.

Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia cho biết, cơn dông chiều 19/7 đã quét rất mạnh từ miền Bắc vào miền Trung là do ảnh hưởng của rãnh áp thấp có trục đi qua Bắc Bộ, không phải do ảnh hưởng của tàu du lịch bị lật ở vịnh Hạ Long khiến nhiều du khách tử vong đã khiến dư luận phẫn nức.

Trước đó, tàu Vịnh Xanh 58 thuộc Công ty cổ phần Dịch vụ và Du lịch Tân Hưng (có trụ sở tại thị trấn Lan Khê, huyện Lạng Sơn) xảy ra vụ tai nạn đau thương lật tàu khiến 17 người tử vong.

Công nghệ 4.0 – ‘Xương sống’ của nền sản xuất hiện đại

Trong thời đại hiện nay, công nghệ 4.0 đã trở thành một phần không thể thiếu trong nền sản xuất hiện đại. Công nghệ này giúp tạo ra một hệ sinh thái sản xuất thông minh, linh hoạt và hiệu quả cho nền kinh tế. Tại Quảng Ninh, các doanh nghiệp đã thể hiện sự chủ động đáng kể trong việc thích ứng với môi trường sản xuất hiện đại.

Nhiều doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh đã mạnh dạn ứng dụng các giải pháp tự động hóa, robot công nghiệp và hệ thống quản lý sản xuất thông minh. Điều này giúp họ tối ưu hóa quy trình, giảm thiểu lỗi, nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm. Một số nhà máy chế biến than hoặc sản xuất vật liệu xây dựng đã triển khai các dây chuyền tự động hóa cao, giảm sự phụ thuộc vào lao động thủ công và cải thiện điều kiện làm việc.

Ông Nguyễn Hoài Nam, Công ty TNHH Nam Việt, cho biết rằng trong kỷ nguyên Công nghiệp 4.0, người lao động không chỉ cần làm quen mà còn phải chủ động thích nghi để không bị tụt hậu. Sự xuất hiện của các công nghệ như robot, trí tuệ nhân tạo (AI) và tự động hóa đang thay đổi bản chất công việc, loại bỏ một số công việc lặp đi lặp lại nhưng đồng thời tạo ra những vị trí mới đòi hỏi kỹ năng cao hơn.

Để thích ứng, người lao động cần nâng cao trình độ chuyên môn và phát triển các kỹ năng mềm. Khả năng học hỏi liên tục là cực kỳ quan trọng, bởi công nghệ thay đổi nhanh chóng. Các kỹ năng như tư duy phản biện, giải quyết vấn đề, sáng tạo và làm việc nhóm ngày càng được đề cao, vì đây là những điểm mạnh mà máy móc khó có thể thay thế.

Chị Đỗ Thanh Hoa, công nhân bộ phận MAE – Công ty TNHH Yazaki Hải Phòng Việt Nam, cho biết rằng người lao động phải luôn học hỏi, nếu không sẽ bị đào thải. Anh Tô Hải Nam, Xưởng lò hơi – Công ty TNHH KCN Hải Hà Việt Nam, cũng chia sẻ rằng anh luôn chủ động tìm hiểu, nâng cao tay nghề để làm chủ dây chuyền hiện đại.

Thực tế cho thấy, dưới tác động của cách mạng công nghiệp mới, công nhân phải chủ động chuyển đổi tư duy, học tập công nghệ và liên tục đổi mới. Những người lao động trẻ như chị Hoa, anh Nam đang trở thành hình mẫu tiêu biểu, không ngừng thích nghi, sáng tạo và cống hiến trong môi trường sản xuất công nghệ cao.

Ông Phạm Văn Thể, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp tỉnh Quảng Ninh, cho biết rằng các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh cũng chú trọng vào việc nâng cao năng lực cho nguồn nhân lực. Họ nhận thức được rằng công nghệ hiện đại đòi hỏi những kỹ năng mới.

Theo số liệu từ Liên đoàn Lao động tỉnh Quảng Ninh, năm 2024 toàn tỉnh có hơn 4.600 sáng kiến, cải tiến kỹ thuật do công nhân, viên chức, lao động đề xuất và áp dụng, mang lại giá trị làm lợi trên 56 tỷ đồng, phần lớn đến từ lực lượng lao động trực tiếp trong các nhà máy, xí nghiệp.

Trước xu thế toàn cầu hóa và chuyển đổi số, người lao động, đặc biệt là lực lượng trẻ, cần chủ động học tập, trau dồi kỹ năng, nhất là trong lĩnh vực công nghệ. Khi làm chủ được kỹ năng và công nghệ, người công nhân mới thực sự trở thành công dân toàn cầu.

Cách mạng công nghiệp 4.0 đang mở ra cả cơ hội lẫn thách thức. Với tinh thần cầu tiến, chủ động học hỏi và tư duy đổi mới, lực lượng công nhân trẻ trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh đang cho thấy khả năng thích ứng mạnh mẽ. Chính họ là lực lượng then chốt giúp doanh nghiệp nâng cao năng suất, chất lượng, đồng thời khẳng định vai trò trung tâm của người lao động trong kỷ nguyên công nghệ số.

Chuyển đổi số và sản xuất thông minh đã trở thành yêu cầu bắt buộc đối với các doanh nghiệp Việt Nam nếu muốn nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 và xu hướng số hóa toàn cầu.

Tại Diễn đàn ‘Sản xuất thông minh Việt Nam 2025’ do Hiệp hội Doanh nghiệp Điện tử Việt Nam phối hợp với Hội Doanh nghiệp Chủ lực Hà Nội tổ chức chiều 16/7 tại Hà Nội, các chuyên gia nhấn mạnh vai trò then chốt của tư duy đúng và chiến lược đúng trong chuyển đổi số và sản xuất thông minh của doanh nghiệp Việt Nam.

Các đại biểu cho rằng việc ứng dụng công nghệ tự động hóa và công nghệ 4.0 đã giúp các doanh nghiệp nâng cao hiệu suất, giảm chi phí và rút ngắn thời gian sản xuất. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp Việt Nam vẫn đang lúng túng trong quá trình chuyển đổi số do thiếu một chiến lược tổng thể và nhận thức chưa đầy đủ về công nghệ như AI, IoT, dữ liệu lớn hay nhà máy thông minh.

Để thành công, doanh nghiệp cần đi theo một lộ trình gồm bốn bước: Chuẩn hóa – Tối ưu hóa – Số hóa – Thông minh hóa. Đồng thời, cần tận dụng tốt các chương trình hỗ trợ và xây dựng được kế hoạch chuyển đổi số chi tiết, chia theo giai đoạn cụ thể.

Các chuyên gia cũng thảo luận về các chủ đề then chốt như ứng dụng công nghệ 4.0, trí tuệ nhân tạo trong sản xuất thông minh, nâng cao năng lực cạnh tranh thông qua đổi mới sáng tạo, kinh nghiệm quốc tế trong xây dựng nhà máy thông minh, và giải pháp tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp vừa và nhỏ trong quá trình chuyển đổi số.

Sản xuất thông minh cần được nhìn nhận là một phần tất yếu trong chiến lược phát triển của doanh nghiệp, không thể tách rời với chiến lược quản trị, nhân lực và tài chính. Điều này đòi hỏi doanh nghiệp phải có cái nhìn toàn diện và chiến lược dài hạn để có thể tận dụng được lợi ích của sản xuất thông minh và chuyển đổi số.

Các chuyên gia cũng nhấn mạnh rằng việc chuyển đổi số và áp dụng sản xuất thông minh không chỉ giúp doanh nghiệp nâng cao hiệu suất và giảm chi phí, mà còn giúp họ nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững trong bối cảnh hiện nay.

Do đó, để có thể thành công trong chuyển đổi số và sản xuất thông minh, doanh nghiệp Việt Nam cần phải có tư duy đúng và chiến lược đúng, cũng như tận dụng tốt các chương trình hỗ trợ và xây dựng được kế hoạch chuyển đổi số chi tiết.