Trong xã hội hiện đại, ngày càng có nhiều ví dụ về những người thành công mà không cần đến bằng cấp đại học. Họ đã chứng minh rằng thành công không phải lúc nào cũng gắn liền với tấm bằng đại học.

Chị Thanh Tâm, 27 tuổi, là một trong những ví dụ điển hình. Hiện chị là giám đốc một công ty cung ứng hàng Hàn Quốc, chủ sở hữu một nhà hàng và cũng góp vốn vào một số doanh nghiệp khác. Mặc dù không học đại học, chị Tâm đã tự học tiếng Hàn và dạy tiếng Việt cho người nước ngoài để luyện ngôn ngữ và tìm hiểu văn hóa. Theo chị Tâm, chính việc không có bằng cấp đã giúp chị rèn luyện tính kỷ luật và phát triển tinh thần tự học. Đồng thời, chị cũng nhấn mạnh rằng không có bằng cấp cũng giúp chị giữ được sự khiêm tốn và biết ơn.

Ngoài ra, anh Trần Quang Vinh, 37 tuổi, sống tại San Francisco (Mỹ), cũng là một trường hợp đáng chú ý. Anh Vinh đã tự học công nghệ từ nhỏ và được các tập đoàn lớn như Google và Facebook mời về làm việc. Hiện anh là lãnh đạo đội thiết kế trí tuệ nhân tạo cho Meta. Những trường hợp như Vinh và Tâm không phải là hiếm trong xã hội hiện đại. Theo công ty nghiên cứu Wealth-X, gần 30% tỷ phú thế giới không có bằng cử nhân.

PGS.TS Nguyễn Thị Tố Quyên, Khoa Xã hội học và Phát triển, Học viện Báo chí và Tuyên truyền, cho rằng mọi người không nên hiểu sai rằng ‘có thể thành công không cần học hành’. Các tỷ phú hay những người thành công chỉ không có bằng cấp, nhưng họ không ngừng học tập qua các kênh khác nhau.

Chuyên gia hướng nghiệp Nguyễn Việt Linh (Hà Nội) lại có quan điểm khác. Theo ông, trừ một số lĩnh vực đặc thù, nhiều doanh nghiệp hiện nay ưu tiên kỹ năng hơn đào tạo chính quy. Trong tư duy tuyển dụng quốc tế cũng không phân biệt giới tính, độ tuổi, bằng cấp. Dữ liệu từ LinkedIn cho thấy số tin tuyển dụng không yêu cầu bằng cấp tại Anh tăng 90% trong năm 2021-2022. Tại Mỹ, 20% tin tuyển dụng không đòi hỏi bằng đại học. 75% chuyên gia tuyển dụng cho rằng kỹ năng thực tế là tiêu chí quan trọng nhất.

Các chuyên gia và doanh nhân cho rằng học đại học không quan trọng bằng có đam mê với việc mình làm. Ngô Đình Tuấn, 32 tuổi, quê Thanh Hóa, đã bỏ học đại học để làm nông nghiệp và hiện có doanh thu khoảng một tỷ đồng mỗi năm.

Dù vậy, các chuyên gia vẫn nhấn mạnh tầm quan trọng của tinh thần học tập suốt đời. PGS.TS Tố Quyên cho rằng trong thời đại số, người học có thể tiếp cận tri thức qua sách vở, mạng xã hội, đồng nghiệp và những người xung quanh. ‘Quan trọng là giữ được tinh thần học tập suốt đời’, bà nói.

Con đường dẫn đến thành công không phải lúc nào cũng thẳng tắp. Thậm chí, những bước ngoặt bất ngờ trong cuộc sống và sự nghiệp thường mở ra cánh cửa đến với thành tựu. Thành công không bị giới hạn bởi thời gian; có những đỉnh cao chỉ có thể đạt được khi con người tích lũy đủ trải nghiệm, đủ can đảm để thay đổi và đủ tự tin để sống thật với chính mình.

Danh sách Forbes50 Over50 năm 2025 là minh chứng cho chân lý này. Danh sách này không chỉ tôn vinh những người đạt thành tựu sau tuổi 50 mà còn cho thấy rằng thành công không bị giới hạn bởi thời gian. Những câu chuyện từ 200 phụ nữ trong danh sách này đang viết lại định nghĩa về thành công và thời điểm để bắt đầu.

Câu chuyện của Suma Krishnan, người đến Mỹ với hai bàn tay trắng và 40 năm sau trở thành CEO của một công ty sinh học trị giá hơn 4 tỷ USD, là một ví dụ điển hình. Hay như bà Amy Weaver, CEO của Direct Relief, từng “đi zigzag” qua nhiều lĩnh vực trước khi tìm thấy vị trí hiện tại. Những câu chuyện như thế cho thấy rằng thành công không phải lúc nào cũng đến một cách dễ dàng, nhưng với sự kiên trì và can đảm, mọi người đều có thể đạt được mục tiêu của mình.

Bà Kelly Bishop, diễn viên 81 tuổi, đã đưa ra một lời khuyên quý giá: “Đừng bỏ cuộc. Đừng để ai nói bạn không thể làm gì đó”. Câu chuyện của bà Maribel Pérez Wadsworth, 52 tuổi, chủ tịch kiêm CEO Quỹ Knight, cũng minh họa rõ nét tinh thần phá vỡ khuôn mẫu này. Bà Jo Cato, 60 tuổi, người sáng lập kiêm CEO của Periwinkle Group, đã rời quê hương chỉ với 20 USD trong túi, không có người thân nào chờ đợi ở nơi đến, và đã đạt được thành công.

Bà Lisa Suennen, 59 tuổi, đối tác điều hành của American Heart Association Ventures, đưa ra một triết lý đơn giản: “Luôn chọn công việc nơi bạn yêu mến con người ở đó”. Bà Amy Weaver, 58 tuổi, CEO của Direct Relief, cũng chứng minh giá trị của những “bước đi zigzag” trong sự nghiệp. Bà Jen Zeszut, 53 tuổi, đồng sáng lập kiêm giám đốc điều hành của Goodles, đã tìm thấy thành công sau nhiều năm làm việc chăm chỉ.

Những câu chuyện trong danh sách Forbes50 Over50 năm 2025 không chỉ mang lại cảm hứng mà còn mang lại nhiều bài học quý giá. Bà Vanna White, 68 tuổi, đồng dẫn chương trình Wheel of Fortune, đặt niềm tin vào sức mạnh theo đuổi ước mơ: “Hãy theo trái tim. Theo ước mơ. Điều đó có thể xảy ra”. Bà Alexis McGill Johnson, 52 tuổi, chủ tịch kiêm giám đốc điều hành của Planned Parenthood, lại đưa ra lời khuyên thật quyết liệt: “Hãy tin tưởng vào khả năng lãnh đạo của bản thân. Đừng chỉ bước vào quyền lực, hãy bước vào và đứng vững trong đó một cách trọn vẹn”.

Một số lời khuyên từ danh sách Forbes50 Over50 đến từ trải nghiệm đời thường, thẳng thắn, đôi khi hài hước nhưng lại đọng lại lâu dài. Bà Elyce Arons, 62 tuổi, đồng sáng lập kiêm CEO của Frances Valentine, khiến nhiều người bật cười với lời khuyên chân thành: “Đừng hút thuốc”. Bà Victoria Coleman, 65 tuổi, CEO của Acubed, công ty đổi mới sáng tạo thuộc Airbus, lại tiếc nuối vì từng quá nghiêm túc: “Hãy tiệc tùng nhiều hơn”.

Đằng sau những con số ấn tượng là câu chuyện của bà Ada Monzón, 60 tuổi, người phụ nữ đầu tiên trở thành chuyên gia khí tượng học tại Puerto Rico. Bà không chỉ đọc bản tin thời tiết, bà là “cứu tinh” cho 3 triệu cư dân trên đảo mỗi khi những cơn bão cấp 4 hoặc 5 hình thành ở Caribê. Bà Thasunda Brown Duckett, 52 tuổi, CEO của tập đoàn tiết kiệm hưu trí TIAA, lại học được bài học sâu sắc từ cha mình.

Cuối cùng, câu chuyện về mẹ và con cùng vô địch quyền anh cũng là một minh chứng cho việc thành công không giới hạn bởi thời gian và hoàn cảnh. Những câu chuyện trong danh sách Forbes50 Over50 năm 2025 cho thấy rằng thành công là một hành trình, không phải là một đích đến. Và mỗi người đều có thể đạt được thành công nếu họ kiên trì, can đảm và tự tin.

Forbes

Hiện nay, việc lựa chọn ngành nghề của nhiều bạn trẻ bị chi phối bởi những định kiến về giới, danh tiếng, thu nhập… Điều này không chỉ ảnh hưởng đến tương lai cá nhân mà còn lãng phí nguồn lực xã hội. Theo bản tin thị trường lao động quý 2-2025 của Bộ Nội vụ, số người thất nghiệp trong quý 2-2025 đã tăng lên 1,06 triệu người, cao hơn 25.000 người so với quý trước và tăng khoảng 13.300 người so với cùng kỳ năm 2024. Đáng chú ý, tỷ lệ thất nghiệp trong thanh niên cũng tăng thêm 0,26%, mặc dù các công ty tăng tuyển dụng.

Nghịch lý này đặt ra nhiều vấn đề, trong đó có việc chọn ngành nghề ở giới trẻ hiện nay. Nhiều học sinh và phụ huynh đặt quá nặng yếu tố thu nhập, cho rằng nghề dễ giàu mới đáng học nên đổ xô vào các ngành được cho là ‘hot’ trên thị trường lao động, dẫn đến cầu vượt quá cung. Văn hóa Á Đông cũng khiến một số phụ huynh, học sinh có những định kiến về giới khi chọn ngành nghề. Nhiều bạn trẻ đã từ bỏ ước mơ về ngành học vì lo sợ áp lực giới tính trong thời gian học, cũng như quá trình tìm việc sau này.

Các nhà nghiên cứu tâm lý học phát triển và khoa học thần kinh khẳng định năng lực nghề nghiệp không phân biệt giới, mà là do định hướng xã hội. Tuy nhiên, nhiều bạn trẻ chọn ngành trái sở thích chỉ vì muốn vào trường ‘top’. Lấy tên trường làm thước đo thành công là một cách hiểu sai về thương hiệu giáo dục. Điều này xuất phát từ tâm lý sính danh tiếng, hiệu ứng truyền thông về những bảng xếp hạng các cơ sở giáo dục đại học.

Tư duy trọng bằng cấp cũng khiến nhiều bạn không mặn mà với cao đẳng nghề. Trong khi các nước phát triển coi trọng việc học nghề thì ở Việt Nam, học nghề lại bị nhiều người coi là thua cuộc, thất bại. Hiện thực phũ phàng người người đại học, nhà nhà đại học, nhưng rồi vẫn khó tìm việc với tấm bằng cử nhân đang đặt dấu hỏi lớn trong việc lựa chọn con đường bước vào thị trường lao động của các bạn trẻ hiện nay.

Chọn nghề sai: tăng thất nghiệp, lãng phí nguồn nhân lực. Sai một ly, đi một dặm. Chọn ngành không phù hợp khiến nhiều bạn chán học, bỏ học. Không chỉ mất niềm tin vào bản thân, các em còn cảm thấy khó khăn trong việc định danh nghề nghiệp, đến khi học xong, lại làm trái ngành trái nghề. Nhìn từ góc độ toàn cảnh xã hội, định kiến ngành nghề sẽ dẫn đến việc học sai ngành sai nghề. Hệ quả là tình trạng ngành thiếu ngành thừa, lãng phí nguồn nhân lực, gia tăng tình trạng thất nghiệp dù có bằng đại học.

Chọn nghề là hành trình cá nhân, có ý nghĩa quyết định cuộc đời mỗi người. Tương lai không dành cho người đi theo lối mòn định kiến. Chúng ta phải hiểu rõ chính mình, bằng cách thẳng thắn trả lời những câu hỏi: ‘muốn gì?’, ‘giỏi gì?’, ‘sống vì giá trị nào?’ thông qua việc sử dụng các công cụ trắc nghiệm nghề nghiệp khoa học. Gia đình, nhà trường, xã hội cũng cần chung tay tiếp sức, giúp các em mở rộng cánh cửa ngành nghề tương lai, không nên vô tình dựng thêm những rào chắn vô hình.

Gia đình, nhà trường và xã hội cần chung tay giúp các em mở rộng cánh cửa ngành nghề tương lai.

Cô Tô Liên, một giáo viên cấp 3 giàu kinh nghiệm với 30 năm giảng dạy tại Trung Quốc, đã chia sẻ những quan sát thú vị về tiềm năng thành công của những học sinh được coi là ‘khó bảo’. Với kinh nghiệm chủ nhiệm của hàng chục lớp học và tương tác với nhiều thế hệ học sinh, cô Liên đã nhận ra rằng một số học sinh từng bị đánh giá là cá biệt lại đạt được nhiều thành tựu đáng kể khi trưởng thành.

Cô Liên đưa ra 5 lý do chính giải thích cho hiện tượng này. Thứ nhất, những học sinh này thường không phù hợp với phương pháp học truyền thống, nhưng lại có khả năng thích nghi vượt trội với môi trường thực tế. Mặc dù họ có thể không giỏi học thuộc lòng, không thể ngồi yên trong một thời gian dài, hoặc thường đặt câu hỏi gây tranh cãi, nhưng những đặc điểm này lại trở thành lợi thế khi họ bước ra ngoài xã hội.

Thứ hai, những học sinh này có khả năng quan sát tinh tế về tâm lý và phản ứng của người khác. Những học sinh thường bị nhắc nhở có thể rất nhạy cảm với thái độ của giáo viên, bạn bè, và người lớn xung quanh. Khả năng quan sát và phản ứng linh hoạt này giúp họ dễ dàng thích nghi, biết cách điều chỉnh hành vi, và tạo thiện cảm khi cần thiết.

Thứ ba, những học sinh này thường có động lực mạnh mẽ để khẳng định bản thân. Không ít học sinh từng bị đánh giá thấp có tinh thần vượt lên hoàn cảnh rất mạnh mẽ. Họ muốn chứng minh rằng mình có thể thành công theo cách riêng, và điều này thúc đẩy họ nỗ lực hơn.

Thứ tư, những học sinh này có trải nghiệm thất bại sớm, giúp họ trưởng thành nhanh hơn. Học sinh bị nhắc nhở nhiều, bị điểm kém, hoặc từng bị kỷ luật là những người va vấp sớm. Những trải nghiệm này giúp họ rèn luyện sự kiên cường và khả năng ứng phó với nghịch cảnh.

Thứ năm, những học sinh này thường dám thử, dám sai, và học hỏi từ chính những sai lầm. Không bị ràng buộc bởi các chuẩn mực khắt khe, một số học sinh cá tính dám thử làm việc từ sớm, thử kinh doanh, hoặc thử những con đường ít người chọn. Điều này giúp họ tích lũy kinh nghiệm quý giá và phát triển kỹ năng thực tế.

Cô Liên nhấn mạnh rằng, với kinh nghiệm lâu năm trong nghề giáo, cô luôn mong muốn học sinh của mình phát triển trong môi trường lành mạnh, rèn luyện cả kiến thức và đạo đức. Tuy nhiên, sau nhiều năm quan sát, cô nhận ra rằng việc đánh giá một học sinh chỉ dựa vào thái độ trong lớp hoặc điểm số chưa hẳn đã phản ánh hết tiềm năng của các em. Mỗi học sinh có một con đường riêng, và sự thành công trong cuộc sống đôi khi đến từ chính những khác biệt từng bị xem là vấn đề. Theo dõi chúng tôi để cập nhật thêm nhiều thông tin hữu ích.