Người dân sống gần Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng, tỉnh Quảng Bình, đã có cuộc sống ổn định hơn nhờ vào các chương trình hỗ trợ sinh kế, giúp họ giảm bớt sự phụ thuộc vào rừng và hưởng lợi lâu dài từ việc bảo vệ thiên nhiên.

Ông Đinh Xuân Hòa, một cư dân tại xã Bố Trạch, là một trong những người được hỗ trợ. Vào năm 2021, ông đã nhận được hỗ trợ 4 đàn ong để nuôi ong lấy mật. Với vị trí thuận lợi gần Vườn Quốc gia và diện tích nhà ở rộng rãi, đàn ong của ông phát triển rất tốt, mang lại nguồn mật thu hoạch ổn định và tạo ra thu nhập đủ cho gia đình ông sinh hoạt. Nhờ đó, ông không còn phải vào rừng đốn gỗ quý để bán như trước đây nữa.

Tương tự, tại thôn Tăng Hóa, xã Kim Điền, ông Cao Tiến Thân, 60 tuổi, đã bắt đầu công việc mới là chăn nuôi gà. Trước đây, ông và gia đình sống dựa vào việc đi rừng kiếm sản vật để bán. Từ năm 2024, gia đình ông được hỗ trợ 90 con gà giống để phát triển kinh tế ngoài nghề đi rừng. Ông tập trung chăm sóc gà, vừa để lấy thịt, lấy trứng phục vụ bữa ăn của gia đình vừa bán cho các nhà khác lấy tiền trang trải sinh hoạt. Nhờ lao động chăm chỉ, gia đình ông đã thoát nghèo và dần ổn định cuộc sống.

Trưởng thôn Tăng Hoá Cao Thị Luận cho biết, trong năm 2024, hơn 20 gia đình trong thôn đã được Vườn Quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng hỗ trợ sinh kế là gà giống. Đây cũng là lựa chọn và đề xuất của chính bà con. “Nhận được hỗ trợ, bà con hết sức vui mừng. Giá trị của con giống không phải quá lớn nhưng rất thiết thực để bà con trong thôn quen dần với chu trình làm kinh tế”, chị Cao Thị Luận chia sẻ.

Theo Phó Chủ tịch UBND xã Kim Điền Đinh Anh Tuấn, được tuyên truyền, vận động và hỗ trợ sinh kế, người dân trong xã đã có công ăn việc làm ổn định. Hiện nay, trên địa bàn, các mô hình nuôi lợn lai rừng, gà địa phương đều cho thu nhập tốt. Từ đó, không còn tình trạng người dân vào rừng đánh bắt động vật, khai thác gỗ trái phép.

Đến cuối năm 2024, các chương trình hỗ trợ sinh kế đã cung cấp cho người dân vùng lân cận hơn 122.500 cây giống các loại, 311 con heo giống, 61 con bò giống, 60 con dê giống, 14.700 con gà giống, trên 100 đàn ong giống. Ngoài cung cấp cây, con giống, hỗ trợ kỹ thuật canh tác, ký kết hợp đồng bảo vệ rừng và đào tạo nghề du lịch, các chương trình thúc đẩy phát triển bền vững tại các khu vực lân cận Vườn Quốc gia còn hỗ trợ phát triển cơ sở hạ tầng, cải thiện diện mạo của khu dân cư.

Hàng năm, Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng còn ký hợp đồng bảo vệ rừng với người dân thôn, bản vùng đệm, vùng lõi, vùng giáp ranh. Qua đó, tạo việc làm cho người dân địa phương tham gia trực tiếp các hoạt động du lịch. So với trước đây, những tác động trái phép của người dân đến tài nguyên rừng đã được hạn chế ở mức tối đa. Kết quả này có được là nhờ sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền địa phương và Vườn quốc gia làm tốt công tác hỗ trợ sinh kế cho người dân. Đặc biệt, mỗi người dân cũng nâng cao ý thức trong việc giữ rừng, bảo vệ để hưởng lợi từ rừng di sản.

Lâm nghiệp hiện đang là một trong những ngành xuất khẩu quan trọng của Việt Nam, với tiềm năng trở thành ngành xuất khẩu tỷ USD trong tương lai. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu tăng trưởng vượt mốc 4,7-5%/năm và tiến tới đạt mức hai con số, ngành lâm nghiệp cần thay đổi phương thức quản lý, tăng hàm lượng công nghệ chế biến và phát triển kinh tế lâm nghiệp theo chuỗi giá trị.

Đề án phát triển giá trị đa dụng của hệ sinh thái rừng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050, đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt với mục tiêu phát triển giá trị đa dụng của hệ sinh thái rừng, sử dụng bền vững tài nguyên rừng, tạo việc làm và nâng cao đời sống cho đồng bào dân tộc thiểu số, người dân miền núi và người làm nghề rừng. Một trong những mục tiêu quan trọng của đề án là sản lượng gỗ khai thác trong nước đáp ứng ít nhất 80% vào năm 2030 và 100% vào năm 2050 nhu cầu nguyên liệu cho ngành công nghiệp chế biến gỗ.

Bên cạnh đó, 100% gỗ và sản phẩm gỗ phải có sử dụng nguồn nguyên liệu gỗ hợp pháp, đáp ứng yêu cầu của thị trường xuất khẩu và tiêu dùng trong nước. Các tỉnh có rừng đã tăng cường nhiều biện pháp quản lý, phát triển rừng bền vững. Tại Bắc Giang, các doanh nghiệp đã áp dụng khoa học kỹ thuật vào quản lý giống lâm nghiệp, thâm canh trồng rừng, sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp, nuôi trồng thủy sản, góp phần nâng cao năng suất, chất lượng rừng trồng.

Tương tự, tại tỉnh Cà Mau, kinh tế lâm nghiệp đã phát triển bền vững với năng suất rừng trồng khu vực U Minh Hạ đạt 90-180 m3/ha/chu kỳ từ bốn đến sáu năm. Người dân còn đa dạng hóa nguồn thu nhập từ các hoạt động chính trong lâm nghiệp như trồng rừng, khai thác, vận chuyển, tiêu thụ lâm sản.

Tuy nhiên, trong bối cảnh xu hướng phòng vệ thương mại toàn cầu ngày càng gia tăng, việc quản lý rừng bền vững, đáp ứng các quy định của thị trường xuất khẩu về xuất xứ, chứng chỉ rừng là vấn đề then chốt để phát triển kinh tế lâm nghiệp bền vững. Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm cho biết, cả nước hiện có diện tích rừng trồng keo khoảng hơn 1 triệu ha, chiếm hơn 30% tổng diện tích rừng trồng toàn quốc.

Đây là nguồn nguyên liệu chính cho các ngành công nghiệp sản xuất giấy và bột giấy, ván nhân tạo, dăm gỗ và sản xuất đồ gỗ phục vụ xuất khẩu. Để gia tăng giá trị kinh tế lâm nghiệp, việc khai thác gỗ non cần hạn chế, mà nên để lại thêm từ 5-6 năm, biến nguồn nguyên liệu này trở thành những cánh rừng gỗ lớn, từ đó gia tăng gấp đôi trữ lượng gỗ.

Hiện đại hóa sản xuất, gia tăng chế biến sâu là hướng đi quan trọng để phát triển kinh tế lâm nghiệp. Kế hoạch phát triển rừng trồng sản xuất gỗ lớn giai đoạn 2024-2030 của Bộ Nông nghiệp và Môi trường xác định đến năm 2030, tổng diện tích rừng trồng sản xuất gỗ lớn đạt khoảng 1 triệu ha.

Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam Ngô Sỹ Hoài cho rằng, các đơn vị chủ rừng cần nỗ lực tham gia các dự án quản lý rừng bền vững và đạt chứng chỉ rừng bền vững; áp dụng kỹ thuật nuôi dưỡng, chuyển hóa rừng trồng cung cấp gỗ nhỏ thành rừng cung cấp gỗ lớn, nâng cao năng suất, chất lượng rừng trồng.

Thứ trưởng Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Quốc Trị cũng nhấn mạnh, ngành lâm nghiệp đang đứng trước nhiều thách thức khi xu hướng phòng vệ thương mại gia tăng đi kèm với các quy định mới được ban hành về xuất khẩu gỗ và các sản phẩm từ gỗ vào các thị trường: Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc, các nước thuộc Liên minh châu Âu.

Trong bối cảnh đó, các bên liên quan cần nâng cao năng lực quản trị rủi ro, phòng vệ thương mại, tăng khả năng tiếp cận vốn, xây dựng chuỗi giá trị bền vững từ khâu trồng rừng, chế biến đến phát triển hệ thống phân phối tại các thị trường trọng điểm.