Mạt chược, một trò chơi giải trí truyền thống của Trung Quốc, đang dần mai một trong thời đại hiện đại. Tuy nhiên, tại Hong Kong, một số nghệ nhân vẫn đang cố gắng giữ gìn và phát triển di sản văn hóa này. Một trong số đó là Ho Sau-Mei, một nghệ nhân 68 tuổi, người đã gắn bó với nghề làm mạt chược thủ công trong hơn bốn thập kỷ.

Cửa tiệm Kam Fat Mahjong, do cha của Mei sáng lập từ năm 1962, là một trong những nơi lưu giữ truyền thống làm mạt chược thủ công. Mei bắt đầu học nghề từ năm 13 tuổi và đã trở thành một trong những nghệ nhân giỏi nhất trong lĩnh vực này. Trong những năm 1970-1980, các nghệ nhân từ Trung Quốc đại lục đã sang Hong Kong trao đổi kỹ thuật, giúp nghề khắc mạt chược thủ công phát triển thịnh vượng.

Tuy nhiên, hiện nay phần lớn quân bài được sản xuất hàng loạt tại các nhà máy ở Trung Quốc đại lục. Từ năm 2014, nghề khắc tay mạt chược được chính quyền Hong Kong xếp vào danh sách ‘di sản văn hóa phi vật thể’, nhưng tại thành phố này hiện chỉ còn vài người theo nghề, và Mei là nữ nghệ nhân duy nhất còn hành nghề.

Mỗi sáng, Mei đều ngồi vào chỗ, xếp sẵn khay gỗ với những quân bài bằng nhựa và chuẩn bị các dụng cụ chuyên dụng để khắc. Mỗi bộ mạt chược gồm 144 quân, chia làm bốn loại như cây tre, chấm tròn, chữ Hán, gió (đông, tây, nam, bắc) và các quân đặc biệt như hoa, rồng, tứ quý. Bên cạnh những quân cờ truyền thống, bà cũng làm những quân cờ mạt chược sáng tạo với nhiều loại hình vẽ.

Nghệ nhân dùng những dụng cụ khắc truyền thống với đầu mũi khác nhau để khắc từng ký tự, họa tiết lên quân bài, kẹp chặt giữa ngón cái và ngón giữa. Mỗi bộ mạt chược làm tay mất khoảng 10 đến 14 ngày để hoàn thành, có giá khoảng 245 USD (khoảng 6,5 triệu đồng).

Trong những năm gần đây, ngành làm mạt chược thủ công đã dần biến mất do sự thay đổi của nền kinh tế và công nghệ. Cửa tiệm của Mei không có hệ thống đặt hàng online, khách hàng phải gọi điện hoặc tới trực tiếp để đặt hàng. Bà ghi đơn hàng bằng tay trên một cuốn sổ cũ kĩ.

Mei cho biết bà chưa muốn nghỉ hưu vì buồn và không biết làm gì. Trong ngày, một khách hàng người Anh gọi đến hỏi về đơn hàng vợ anh đặt cách đây vài tuần. Bà Mei nhờ người phiên dịch, tìm số điện thoại trong sổ, và xác nhận bộ bài sẽ hoàn thiện trong tuần tới.

Mei cũng chia sẻ rằng khi còn trẻ, bà thường chơi mạt chược với anh chị em trong nhà, nhưng hiện không còn nhiều thời gian, chỉ thỉnh thoảng mới nhận lời mời từ bạn cũ. Hằng năm, sinh viên và nhà báo vẫn đến tìm hiểu, nhờ đó nghề của bà được nhiều người biết đến dù đang dần mai một.

Từng nhận nhiều lời đề nghị học nghề từ nghệ sĩ và các tổ chức văn hóa, nhưng Mei đều từ chối vì chưa có hứng dạy và muốn làm theo cách và nhịp độ riêng của mình. “Tôi không biết còn làm được bao lâu nữa nhưng chừng nào còn cầm được dụng cụ, tôi vẫn sẽ tiếp tục”, bà nói.

Cỏ năn tượng, một loài thực vật ngập mặn đặc hữu của Đồng bằng sông Cửu Long, đang nổi lên như một giải pháp tiềm năng cho sự phát triển kinh tế bền vững và thân thiện với môi trường. Với khả năng sinh trưởng mạnh mẽ trong môi trường nước mặn và lợ, loại cỏ này không chỉ đóng góp vào việc bảo tồn đa dạng sinh học mà còn mang lại những lợi ích kinh tế đáng kể cho cộng đồng địa phương.

Tiến sĩ Dương Văn Ni, một chuyên gia hàng đầu về đa dạng sinh học và là Chủ tịch kiêm Giám đốc Quỹ Bảo tồn Mekong, đã nhận thấy tiềm năng của cỏ năn tượng từ nhiều năm trước. Điểm đặc biệt của loại cỏ này là thân rỗng, giúp dẫn khí oxy từ không khí xuống rễ, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của vi sinh vật có lợi và hạn chế sự phát triển của rong tảo có hại. Qua nghiên cứu và thực nghiệm, ông đã chỉ ra rằng mô hình kết hợp trồng năn tượng với nuôi tôm, cua quảng canh có thể cải thiện đáng kể môi trường nuôi tự nhiên, giúp tôm lớn nhanh hơn và giảm dịch bệnh. Phương pháp này không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn thể hiện một cách tiếp cận hòa hợp với tự nhiên.

Ở tỉnh Sóc Trăng, mô hình trồng và khai thác năn tượng đã được triển khai và nhân rộng từ vài chục hộ gia đình lên hàng trăm hộ. Người dân có thể thu hoạch khoảng 2 tấn cỏ tươi mỗi vụ từ 1.000m² đất, và sau khi phơi khô, sản lượng còn lại khoảng 1 tấn. Điều đáng chú ý là chi phí đầu vào cho mô hình này gần như không đáng kể. Từ nguồn nguyên liệu cỏ năn tượng, người dân địa phương, chủ yếu là phụ nữ, đã tạo ra các sản phẩm thủ công như giỏ, túi, khay…, mang lại thu nhập đáng kể và bền vững cho vùng nông thôn.

Mô hình phát triển kinh tế từ cây năn tượng không chỉ dừng lại ở quy mô địa phương mà đã lan rộng và được tiếp nhận bởi nhiều tổ chức và doanh nghiệp. Hội Phụ nữ huyện Mỹ Xuyên đã thành lập hàng chục tổ hợp tác đan lát, sản xuất hàng nghìn sản phẩm thủ công mỗi tuần. Công ty VietnamHousewares đang xây dựng một chuỗi cung ứng khép kín, từ vùng nguyên liệu đến sản phẩm cuối cùng, để xuất khẩu sang các thị trường cao cấp như Hoa Kỳ, Nhật Bản và châu Âu.

Cỏ năn tượng không chỉ có tiềm năng trong lĩnh vực thủ công mỹ nghệ mà còn có thể ứng dụng trong ngành nội thất công nghiệp, sản xuất viên nén sinh học, bột giấy và vật liệu cách âm. Để đánh thức tiềm năng này, Việt Nam cần xây dựng vùng nguyên liệu tập trung, kết hợp với các tổ chức khoa học, hiệp hội ngành hàng và doanh nghiệp để dẫn dắt thị trường.

Không chỉ dừng lại ở các doanh nghiệp lớn, cỏ năn tượng còn trở thành nguồn cảm hứng khởi nghiệp cho nhiều bạn trẻ, đặc biệt là những người muốn gắn bó với tài nguyên bản địa và phát triển bền vững. Với những lợi ích kinh tế và môi trường mà cỏ năn tượng mang lại, không có gì nghi ngờ rằng đây sẽ là một trong những ngành nghề chủ lực trong tương lai.