Tội phạm mạng đang ngày càng trở nên tinh vi với những thủ đoạn ‘bắt cóc online’ nhằm vào người dân, tạo ra tình huống éo le cho nhiều cá nhân. Mới đây, một cô gái trẻ 19 tuổi đã trải qua một trường hợp như vậy khi bị những kẻ mạo danh Công an lừa đảo, yêu cầu chuyển tiền và giữ bí mật. Những kẻ lừa đảo thường sử dụng kịch bản ‘bắt cóc online’ để điều khiển nạn nhân từ xa, biến họ thành người tự tống tiền gia đình.

Tại Hà Nội, một học sinh lớp 10 đã trở thành nạn nhân của một vụ lừa đảo với kịch bản tương tự. Những kẻ lừa đảo yêu cầu học sinh này phải tắt điện thoại, thuê phòng trọ ẩn náu và quay clip ‘cầu cứu’ gửi về cho bố mẹ để đòi 200 triệu đồng chuộc thân. Trung tá Hà Huy Bình, Trưởng Công an xã Quảng Oai (TP. Hà Nội), cảnh báo rằng các đối tượng lừa đảo thường sử dụng nhiều phương thức, thủ đoạn khác nhau để khiến người dân tin tưởng hoặc đe dọa họ giao nộp tài khoản, chuyển tiền cho các đối tượng.

Để phòng ngừa những tình huống tương tự, mỗi gia đình cần chủ động cảnh báo và trang bị kiến thức, kỹ năng cho con em mình. Phụ huynh cần để ý đến con mình nhiều hơn, tạo sự kết nối và niềm tin giữa gia đình. Điều này trở nên quan trọng hơn khi khảo sát của Google chỉ ra rằng độ tuổi trung bình trẻ em Việt Nam sở hữu điện thoại di động là 9 tuổi, sớm hơn 4 năm so với trẻ em trên thế giới. Điều này là hồi chuông cảnh báo về mức độ tiếp xúc sớm và thường xuyên của trẻ với không gian mạng – nơi tiềm ẩn hàng loạt cạm bẫy nguy hiểm.

Ông Đỗ Dương Hiển, chuyên gia bảo vệ trẻ em, cho rằng bố mẹ cần làm gương cho con trong những hành vi ứng xử trên mạng. Bên cạnh đó, việc duy trì sự kết nối từ nhỏ là rất quan trọng, và yêu cầu con chia sẻ khi các con đã lớn thì quá muộn. Để phòng ngừa, ông Hiển nhấn mạnh rằng cần cho con biết gia đình là nơi đầu tiên sẽ cho con sự giúp đỡ vô điều kiện.

Các chuyên gia và cơ quan chức năng khuyến cáo rằng, trong thời đại công nghệ số hiện nay, việc nâng cao cảnh giác và có kiến thức về an toàn mạng của mỗi người dùng, đặc biệt là trẻ em, là rất cần thiết. Việc trang bị những kỹ năng cần thiết giúp cho trẻ em biết cách bảo vệ mình trước những kẻ lừa đảo và những cạm bẫy trên mạng là chìa khóa để tạo nên một môi trường mạng an toàn cho tất cả mọi người, đặc biệt là trẻ em Việt Nam.

Ngày 17/7, chị N., 38 tuổi, ở Hà Nội, đã nhận được điện thoại từ một người tự xưng là nhân viên giao hàng. Người này thông báo rằng chị có một đơn hàng và yêu cầu chị chuyển khoản 10.000 đồng. Sau đó, đối tượng đã hướng dẫn chị hủy đăng ký hội viên giao hàng và chuyển khoản nhầm. Khi chị thực hiện theo hướng dẫn, tài khoản của chị đã bị trừ 1,5 tỷ đồng.

Thủ đoạn trên là một hồi chuông cảnh báo về một loại tội phạm mạng đang tiến hóa rất nhanh, hoạt động có tổ chức và len lỏi vào từng giao dịch thương mại điện tử. Thượng tá Đào Trung Hiếu, Tiến sĩ Tội phạm học, cho rằng điểm nguy hiểm nhất của chiêu lừa ‘shipper giả’ nằm ở chỗ các đối tượng không hành động theo những kịch bản cũ kỹ, sơ sài như trước đây, mà liên tục biến đổi cách tiếp cận, đánh thẳng vào tâm lý tin tưởng của người dùng.

Các đối tượng xấu luôn tìm cách bắt kịp hành vi mua sắm trực tuyến của người dân để giăng bẫy, từ giả danh nhân viên giao hàng đến giả mạo tổng đài chăm sóc khách hàng, gửi đường link tra cứu đơn hàng hay thậm chí giả dạng sàn thương mại điện tử. Điều khiến người bị hại dễ mắc lừa chính là việc dữ liệu đơn hàng, từ tên, địa chỉ, số điện thoại, đến giá trị món hàng, hoàn toàn trùng khớp với đơn thật mà họ đang chờ nhận.

Thượng tá Đào Trung Hiếu nhận định, nhiều người chủ quan nghĩ rằng vài chục nghìn đồng không đáng kể, nhưng thực chất, đó là cái bẫy mở cửa cho tội phạm công nghệ cao. Đường link hoặc mã QR mà đối tượng gửi tới thường chứa mã độc, cài vào điện thoại để chiếm quyền điều khiển ứng dụng ngân hàng. Hoặc nguy hiểm hơn, các trang web giả mạo yêu cầu nhập OTP, thực chất là hành vi ủy quyền vô tình cho kẻ gian rút toàn bộ tiền trong tài khoản.

Vấn nạn rò rỉ dữ liệu cá nhân là một vấn đề nghiêm trọng. Thông tin cá nhân của người dùng không còn an toàn như nhiều người tưởng. Dữ liệu bị rò rỉ từ 3 nguồn chính: Nội bộ các sàn thương mại điện tử hoặc đơn vị vận chuyển; các website và ứng dụng kém bảo mật nơi người dùng vô tình để lại thông tin; thị trường mua bán ‘data rác’ diễn ra công khai trên mạng xã hội.

Với vài trăm nghìn đồng, các nhóm lừa đảo có thể sở hữu hàng nghìn bộ dữ liệu chi tiết, từ đó dựng lên câu chuyện lừa đảo khớp tới 90-100% sự thật, khiến người nhận tin tưởng gần như tuyệt đối. Khi niềm tin bị khai thác làm công cụ gây án, mọi cảnh báo chung chung trở nên vô nghĩa nếu không có kỹ năng phòng vệ cụ thể.

Trước thực trạng này, Thượng tá Hiếu khuyến cáo người dùng cần cảnh giác và tự bảo vệ mình. Người dùng cần nhớ nguyên tắc cơ bản: Không chuyển tiền trước cho shipper lạ, không bấm vào đường link hoặc quét QR từ tin nhắn không rõ nguồn gốc, không cung cấp mã OTP hay mật khẩu ngân hàng cho bất kỳ ai. Hãy kiểm tra đơn hàng trực tiếp trên ứng dụng chính thức, ưu tiên thanh toán khi nhận hàng và bật bảo mật đa lớp cho tài khoản ngân hàng.

Tuy nhiên, Tiến sĩ Tội phạm học cũng chia sẻ về một vấn đề đáng lo hơn, là nhóm bị tội phạm nhắm đến nhiều nhất chính là học sinh, sinh viên và người trẻ tuổi, vốn thành thạo công nghệ nhưng thiếu kỹ năng kiểm chứng thông tin. Việc giáo dục kỹ năng tự vệ số cần được triển khai khẩn cấp, bài bản, như một môn học bắt buộc trong trường học và cộng đồng, để thế hệ trẻ có thể tự bảo vệ mình trước những kịch bản lừa đảo tinh vi ngày càng xuất hiện dày đặc.